Ongeveer twee procent van de Nederlandse bevolking heeft een borderline persoonlijkheidsstoornis. Het kan dus heel goed zijn dat jij iemand kent die borderline heeft.
Je kunt dit echter niet meteen aan iemand zien of merken. Maar, zodra je een borderliner beter leert kennen, bijvoorbeeld als vriend, partner of collega, dan krijg je wél te maken met de gevolgen van de stoornis.
Maar wat is borderline nou precies? En hoe ga je ermee om? In dit artikel lees je over de verschillende symptomen en kenmerken van borderline, en vind je tips om met een borderliner om te gaan.
Wat is borderline?
Borderline, voluit een borderline persoonlijkheidsstoornis, is een psychische aandoening waarbij iemand veel last heeft van een wisselende stemming, gedachten en gedrag.
Hierdoor is het voor iemand met borderline vaak moeilijk om een stabiel leven te leiden. Deze persoonlijkheidsstoornis beïnvloedt namelijk niet alleen iemands stemming, maar heeft vaak ook grote gevolgen op het werk, school en in relaties.
Zo heeft iemand met borderline bijvoorbeeld sneller het gevoel afgewezen te zijn dan andere mensen, maar houdt tegelijkertijd afstand ten opzichte van anderen. Hierdoor kan een borderliner soms onvoorspelbaar reageren en is hij of zij moeilijk in de omgang.
Welke persoonlijkheidsstoornissen lijken op borderline?
Naast borderline kent de psychiatrie meer persoonlijkheidsstoornissen. Deze stoornissen zijn opgedeeld in clusters. Borderline valt onder cluster B, namelijk de theatrale of grillige persoonlijkheidsstoornissen.
Andere stoornissen in cluster B zijn:
- Narcistische persoonlijkheidsstoornis
- Antisociale persoonlijkheidsstoornis
- Theatrale persoonlijkheidsstoornis
Bij een narcistische persoonlijkheidsstoornis voelt iemand zich superieur en heeft hij of zij een sterke behoefte aan bewondering. Iemand met een theatrale persoonlijkheidsstoornis heeft veel behoefte aan aandacht en zal veel moeite doen om dit te krijgen.
Mensen met een antisociale persoonlijkheidsstoornis hebben er moeite mee om zich aan de normen en waarden te houden die de meeste mensen heel normaal vinden.
Een aantal trekjes van de andere stoornissen in cluster B komen ook voor bij borderline. Het belangrijkste kenmerk waardoor borderline zich onderscheidt, is dat hier de instabiliteit van je gevoelens en gedrag centraal staan.
Naast cluster B zijn er twee andere clusters. Dit zijn cluster A, dat zich kenmerkt door apart of excentriek gedrag, en cluster C, waarbij angstig gedrag centraal staat.
De persoonlijkheidsstoornissen in cluster B hebben allemaal als gevolg dat iemand anders op situaties reageert dan iemand zonder een persoonlijkheidsstoornis uit cluster B.
Wat zijn de oorzaken van borderline?
Hoe borderline ontstaat, is niet precies bekend. Wel weten we dat er verschillende factoren zijn die de kans op het krijgen van een borderline persoonlijkheidsstoornis vergroten, doordat deze kenmerken bij veel mensen met borderline voorkomen.
Problemen in de kindertijd zijn hier een voorbeeld van. Denk hierbij aan:
- Emotionele verwaarlozing
- Seksueel misbruik
- Mishandeling
- Verlies van een ouder
- Eenzaamheid
Iemand die een slechte jeugd heeft gehad ontwikkelt niet altijd borderline.
Het is echter wel zeker dat vervelende gebeurtenissen of problemen in de kindertijd de kans op het ontwikkelen van veel psychische stoornissen vergroot. Daarnaast speelt erfelijkheid een rol.
De belangrijkste borderline symptomen
Bij een borderline persoonlijkheidsstoornis staat de geestelijke instabiliteit centraal.
De stemming of mening over iemand kunnen heel snel omslaan. Hierdoor is iemand met borderline vaak onvoorspelbaar en impulsief.
Andere symptomen die bij borderline vaak voorkomen zijn:
- Zwart-wit denken
- Impulsiviteit
- Automutilatie
- Verlatingsangst
- Dissociatie
- Kenmerken van psychose
- Identiteitsproblemen
- Eenzaamheid (of alleen een gevoel van eenzaamheid)
- Grote angst voor afwijzing
- Een wisselend of negatief zelfbeeld
- Onzekerheid
- Depressie
- Zelfmoordgedachten
- Problemen met het vormen of onderhouden van relaties
- Perfectionisme
- Intense stemmingswisselingen (veel angst of woede)
- Moeite met woedebeheersing
Bij de symptomen van borderline zou je een onderverdeling kunnen maken tussen twee groepen, namelijk de symptomen die zich in het hoofd afspelen, en de symptomen die de omgang met anderen beïnvloeden. De angst voor eenzaamheid en afwijzing ligt vaak het diepst en is, in combinatie met de instabiliteit van gedachten en gevoelens, een belangrijke bron voor de overige symptomen.
Andere borderline kenmerken
Je weet inmiddels wat de symptomen zijn die bij een borderline persoonlijkheidsstoornis horen, maar nog niet hoe deze symptomen het dagelijks leven van een borderliner beïnvloeden. Vandaar dat we hier dieper ingaan op de kenmerken van borderline.
#1 Verlatingsangst bij borderline
Iemand met borderline is erg bang voor eenzaamheid of afwijzing. Dit leidt vaak tot grote onzekerheid in sociale contacten. Vindt iemand je wel echt aardig? Meent iemand wel wat hij of zij zegt?
Een borderline reageert anders op deze onzekerheid dan anderen. Ze stellen zich bijvoorbeeld vijandig op wanneer ze het gevoel hebben dat iemand hen niet mag of dat iemand hen zal kwetsen. Zo denken ze zich onbewust te beschermen, terwijl de onzekerheid lang niet altijd terecht is.
Hoewel een borderliner vaak makkelijk contact legt met anderen, gaan ze bij relaties vaak de mist in door de ander voortdurend te testen. Dit om te zien of diegene écht om hen geeft.
Ook hebben ze soms moeite met woedebeheersing, waardoor ze erg fel kunnen reageren. Het is voor anderen vaak lastig om aan de hoge verwachtingen en behoeften van iemand met borderline te voldoen. De relaties van een borderliner zijn daarom vaak kort, maar heftig.
#2 Impulsiviteit
De snel wisselende gedachten en gevoelens van een borderliner leiden vaak tot impulsiviteit. Iemand met borderline begint vaak aan dingen zonder hier goed over na te denken. Ze besluiten bijvoorbeeld spontaan om met een opleiding te stoppen, van baan te wisselen of een relatie aan te gaan.
De impulsiviteit komt echter ook op andere gebieden voor. Een borderliner heeft vaak ook moeite met het overzien van de gevolgen van zijn of haar daden. Hierdoor zijn ze gevoeliger voor onveilig of onverantwoord financieel of seksueel gedrag en zijn ze gevoeliger voor alcohol- of drugsmisbruik. Ook ontwikkelen borderliners vaker eetstoornissen dan mensen zonder deze persoonlijkheidsstoornis.
#3 Zwart-wit denken
Iemand met borderline denkt vaak in uitersten. Iets is goed of slecht, mooi of lelijk, en mensen zijn geweldig of vreselijk. Het is voor hen moeilijk om ook middenwegen te zien. De mening van een borderliner kan daarnaast bij de kleinste gebeurtenis al omslaan. Eén verkeerd woord kan al genoeg zijn om het vertrouwen en een goede band te beschadigen. Dit wordt versterkt door de onzekerheid en de neiging van een borderliner om mensen te testen.
#4 Eenzaamheid en dissociatie bij borderline
Een heel andere kant van een borderline persoonlijkheidsstoornis, die sterk in contrast staat met het gedrag, is de eenzaamheid die met deze stoornis gepaard gaat. Ook wanneer iemand met borderline omringt is door familie of vrienden kan hij of zij zich erg eenzaam voelen. Eenzaamheid is voor hen moeilijk te verdragen, waardoor ze er vaak van alles aan doen om dit te voorkomen.
Daarnaast kan een borderliner last hebben van dissociatie. Dissociatie houdt in dat je je van jezelf vervreemd voelt. Je hebt bijvoorbeeld het gevoel dat je niet in je eigen lichaam zit en van een afstand toekijkt. Of je voelt je juist vervreemd van de wereld om je heen.
De dissociatie leidt er soms toe dat iemand met borderline niet meer weet hoe hij of zij ergens is gekomen of wat hij of zij heeft gedaan. Naar de buitenwereld komen zij op dit moment afwezig of verward over.
#5 Borderline, depressie en suïcidaliteit
Door de heftige relaties en stemmingswisselingen zijn mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis gevoeliger voor het ontwikkelen van depressieve gevoelens.
De kenmerken die hierbij voor kunnen komen zijn onder andere:
- Een gevoel van leegte
- Somberheid
- Gedachten aan de dood of zelfmoord
- Zelfbeschadiging
Bij borderline komen zelfmoordgedachten, zelfmoordpogingen en zelfbeschadiging 40 keer vaker voor dan bij mensen die geen borderline hebben. Zo’n acht tot tien procent van de borderliners overlijdt door zelfmoord. Zelfmoordpogingen zijn niet altijd bedoeld om het leven te beëindigen, maar zijn vaak een gevolg van afwijzing, teleurstelling of een gevoel van verlating. Dit geldt ook voor zelfbeschadiging.
Veel borderliners branden zichzelf of krassen in hun huid. Soms doen ze dit om dissociatie te verminderen. Deze symptomen moeten altijd serieus worden genomen.
#6 Borderline en psychose
Tot slot komen er soms ook psychotische kenmerken voor bij een borderline persoonlijkheidsstoornis. Hierdoor werd vroeger wel eens gedacht dat borderline een soort mix is van neurose en psychose. Maar hoewel borderline veel trekjes heeft van beide stoornissen, is deze theorie inmiddels achterhaald.
Stressvolle situaties, bijvoorbeeld wanneer iemand een sterk gevoel van verlating heeft, leiden bij borderliners soms tot kenmerken van psychose. Deze symptomen zijn bij hen echter minder sterk dan bij iemand met een psychose.
Voorbeelden van psychotische kenmerken zijn:
Hallucinaties
Overdreven achterdocht
Het horen van stemmen
Verward denken
Meestal gaan psychotische symptomen binnen enkele uren of dagen weer over bij mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis.
Behandeling van borderline
Met een goede behandeling kun je de klachten van borderline sterk verminderen. Soms kun je zelfs helemaal herstellen. Er zijn verschillende manieren om een borderline persoonlijkheidsstoornis te behandelen. Welke manier het best werkt, is per persoon verschillend. Bij een verhoogd risico op zelfmoord of zelfbeschadiging is een opname in een psychiatrisch ziekenhuis soms noodzakelijk. Wanneer de symptomen niet zo ernstig zijn, is een opname niet nodig. Dan volstaat therapie, eventueel in combinatie met medicijnen.
Diagnosticeren van borderline
De diagnose van een borderline persoonlijkheidsstoornis mag alleen worden gesteld door een psycholoog of psychiater. Dit doet hij of zij aan de hand van de DSM5, een handboek voor het diagnosticeren van psychische aandoeningen.
Iemand moet aan vijf van negen criteria voldoen om de diagnose van borderline te krijgen. Ook moeten andere psychische aandoeningen, zoals een bipolaire stoornis of een andere persoonlijkheidsstoornis, eerst worden uitgesloten.
Therapie bij borderline
Wanneer de diagnose is gesteld, kan de borderliner in behandeling gaan bij een psycholoog. Juist bij deze stoornis is het heel belangrijk om eerst een goede band te vormen met de behandelaar. Hiervoor is ervaring met het behandelen van borderline noodzakelijk. Het is vaak lastig en tijdrovend om het vertrouwen van een borderliner te winnen.
Soms is het verstandig om verschillende behandelaren in te zitten, zodat de borderliner zich niet te veel aan de behandelaar hecht.
Bij de behandeling helpt een therapeut bij het begrijpen van de stoornis en de bijbehorende kenmerken. Aan de hand hiervan leert een borderliner om de diagnose te accepteren en hoe hij of zij er het best mee kan omgaan. Het aanleren van evenwicht en stabiliteit speelt hierbij een belangrijke rol.
Daarnaast kan een psychiater eventueel medicatie voorschrijven om sommige symptomen te behandelen. Denk hierbij aan stemmingsstabilisatoren of medicijnen tegen depressie.
Omgaan met borderline
Een borderline persoonlijkheidsstoornis is niet alleen lastig voor degene die het heeft, maar ook voor zijn of haar omgeving. Iemand met borderline vraagt veel aandacht van anderen. In een gezinsverband leidt dit er soms toe dat andere gezinsleden niet genoeg aandacht krijgen, of dat de ouders of partner overbelast raakt.
Het is dan ook belangrijk om de familie of partner van een borderliner bij een behandeling te betrekken. Tijdens groepstherapie, gezinstherapie of relatietherapie leren zij meer over de stoornis en hoe zij het best kunnen omgaan met hun naaste met borderline.
Herken je een naaste in de beschrijvingen in dit artikel? Aarzel niet om zelf informatie over de stoornis in te winnen. Daarnaast kunnen deze tips je helpen bij het omgaan met een borderliner:
Tip #1 Leer meer over de stoornis
Als je weet wat een borderline persoonlijkheidsstoornis precies inhoudt, kun je de symptomen beter herkennen en weet je welk gedrag hier wel en niet bij hoort.
Tip #2 Stel je grenzen
Bedenk bij jezelf wat je wel en niet voor een borderliner kunt betekenen. Het is bijvoorbeeld prima om een paar keer per week met iemand te bellen, maar je hoeft niet dag en nacht bereikbaar te zijn. Ook is het niet jouw taak om alle problemen voor de borderliner op te lossen. Geef je grenzen bij hem of haar aan en wees hierbij duidelijk. Dat jij grenzen stelt, betekent niet dat je de borderliner in de steek laat of afwijst.
Tip #3 Bewaak de balans
Ga na of een vriendschap of relatie wel van twee kanten komt. Kun jij bij de borderliner terecht met jouw problemen, of bespreken jullie alleen zijn of haar problemen? In een relatie of vriendschap is er aandacht voor beide partijen, dus ook voor jou.
Heb je een familielid met borderline, zoals een kind, partner, broer of zus? Hou in de gaten dat niet alle aandacht naar de borderliner gaat. De rest van het gezin heeft ook aandacht nodig. De zorg voor de borderliner mag niet ten koste gaan van anderen.
Tip #4 Maak duidelijke afspraken
Vertrouwen is erg belangrijk voor mensen met borderline. Een goede manier om dit vertrouwen in stand te houden en bewijzen is het maken en nakomen van duidelijke afspraken. Spreek bijvoorbeeld af wanneer je tijd hebt voor de borderliner en houdt je hieraan. Afspraken helpen je tevens bij het bewaken van je grenzen.
Tip #5 Neem tijd voor jezelf
Omgaan met iemand met een borderline persoonlijkheidsstoornis kan veel van je vergen. Daarom is het belangrijk om ook tijd voor jezelf te nemen. Maak bijvoorbeeld even een wandeling als het je te veel wordt of spreek af met (andere) vrienden. Het is verstandig om wel bij de borderliner aan te geven dat je dit niet doet omdat je hem of haar afwijst.
Tip #6 Zoek steun bij lotgenoten
Er zijn allerlei verenigingen voor naasten van mensen met borderline. Soms organiseren dit soort verenigingen ook bijeenkomsten. Misschien heb je er baat bij om je ervaringen te bespreken met anderen in een soortgelijke situatie. Zij kunnen je bijvoorbeeld tips geven om beter met de borderliner om te gaan.
Borderline op het werk
Ook op de werkvloer kun je mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis tegenkomen. In het begin merk je het vaak niet wanneer je baas of collega borderline heeft. Aanvankelijk zijn veel borderliners namelijk sociaal en maken ze makkelijk nieuwe contacten. Pas wanneer je langere tijd met hen samenwerkt en hun vertrouwen wint, komen de kenmerken van de stoornis naar voren.
Je merkt bijvoorbeeld dat hij of zij soms sterk van stemming verandert, wat soms op jou wordt afgereageerd. Misschien wordt er onredelijk veel van jou als werknemer of collega gevraagd.
Ook hier is het belangrijk dat je je eigen grenzen in de gaten houdt. Maak duidelijk wat je wel en niet kunt doen. Dit is natuurlijk lastig, zeker tegenover je werkgever. Toch is het belangrijk om duidelijke afspraken te maken en hem of haar erop aan te spreken als iets niet goed gaat.
Werk je in een groter bedrijf? De bedrijfspsycholoog of HR-manager kan je misschien helpen. Schroom dan ook niet om iemand om hulp te vragen bij het omgaan met je collega of werkgever. Ook als je niet zeker weet of hij of zij wel borderline heeft.
Borderline in een relatie
Relaties met een borderliner worden vaak omschreven als een achtbaan. Ze zijn heftig, intens en vaak kortdurend omdat de partner en de borderliner elkaar niet goed begrijpen. Ook wanneer dit begrip er wel is, gaan relaties soms kapot omdat iemand simpelweg niet met de persoonlijkheidsstoornis van zijn of haar partner kan omgaan. Toch is het voor iemand met borderline heel goed mogelijk om een stabiele relatie aan te gaan én te behouden.
Het is belangrijk dat zowel de borderliner als de partner inzicht krijgen in de stoornis. Zo weten beide partijen wat ze van de ander kunnen verwachten en welk gedrag bij de borderline persoonlijkheidsstoornis past.
Therapie kan hierbij helpen. Dit kunnen jullie ook samen doen. Een therapeut helpt jullie bij het begrijpen van de stoornis, maar leert jullie ook hoe jullie er het best mee kunnen omgaan. Dit is per situatie verschillend.
Heb je borderline en wil je een relatie aangaan? Wees open over je stoornis. Vertel je partner wat er aan de hand is en geef aan hoe hij of zij je kan helpen. Als je in behandeling bent, kun je hem of haar misschien een keer meenemen. Je therapeut helpt jullie verder.
